بررسی رابطه عامل همرنگی استنادی درسه سطح هنجاری، اطلاعاتی و همانندسازی با الگوهای رفتار استنادی نویسندگان حوزه های علوم انسانی و علوم اجتماعی ایران

این پژوهش به منظور سنجش میزان تأثیرپذیری الگوهای رفتار استنادی نویسندگان حوزه های علوم انسانی و علوم اجتماعی ایران از عامل همرنگی استنادی در سه سطح هنجاری، اطلاعاتی و همانندسازی انجام گرفته است. پژوهش از نوع بنیادی است و طی دو مرحله، به دو روش پیمایشی و تحلیل استنادی انجام شده است. هدف از انجام بخش اول پژوهش، سنجش میزان همرنگی استنادی جامعه مورد بررسی در پژوهش در سه سطح هنجاری، اطلاعاتی و همانندسازی بوده است. ابزار این سنجش توسط محقق در همین پژوهش ساخته و به روش تحلیل عوامل و آزمون ضریب آلفای کرونباخ اعتباریابی شده است. هدف از انجام بخش دوم پژوهش، استخراج 6 متغیر مرتبط با الگوهای رفتار استنادی نویسندگانی است که در مرحله اول مورد بررسی قرار گرفته اند. این مرحله به روش تحلیل استنادی انجام گرفته است. جامعه ی مورد بررسی در مرحله اول پژوهش، نویسندگان ایرانی بوده اند که در بازه زمانی 2010-2001 در دو پایگاه نمایه استنادی علوم اجتماعی (ssci) و نمایه استنادی هنر و علوم انسانی (ahci) حداقل دو مقاله علمی داشته اند. تعداد 150 نفر به طور تصادفی از فهرست جامعه پژوهش انتخاب شدند و از نظر سطح همرنگی استنادی مورد بررسی قرار گرفتند. 78 درصد از پرسشنامه های ارسال شده در این مرحله عودت داده شد (117 عدد). جامعه ی مرحله دوم پژوهش، مقالات نویسندگان مورد بررسی در مرحله اول بوده است و به ازای هر نویسنده دو مقاله مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به اینکه در مرحله ی دوم پژوهش دسترسی به مقالات برخی از نویسندگان ممکن نبود، در این مرحله 214 مقاله مربوط به 107 پاسخگو بررسی شد. مقالات مورد بررسی جمعأ دارای 5380 ارجاع بودند که کلیه ارجاعات به منظور استخراج 6 متغیر مرتبط با الگوهای رفتار استنادی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. به منظور بررسی میزان قدرت پیش بینی سه متغیر همرنگی استنادی هنجاری، همرنگی استنادی اطلاعاتی و همرنگی استنادی همانندسازی، برای 6 الگوی رفتار استنادی مورد بررسی در تحقیق، 12 آزمون رگرسیون چندگانه با دو متد enter و stepwise انجام شد. یافته های پژوهش بیانگر این بود که الگوهای رفتار استنادی نویسندگان به گونه ای متفاوت از سه عامل همرنگی استنادی هنجاری، همرنگی استنادی اطلاعاتی و همرنگی استنادی همانندسازی تأثیر می پذیرند. برخی از الگوها مثل الگوی کل ارجاعات، تحت تأثیر هیچ یک از سه متغیر همرنگی استنادی قرار ندارند، در حالی که برخی دیگر، از یک یا دو متغیر همرنگی استنادی متأثر می شوند. یافته های پژوهش بیانگر این است که سه الگوی خوداستنادی نویسنده، استناد به مجله هدف و استناد به مقالات دارای تعدد استناد تحت تأثیر متغیر همرنگی استنادی هنجاری قرار دارند. الگوهای استناد به مقالات با تعدد نویسنده، استناد به مقالات با تعدد استناد و استناد به همکاران نیز تحت تأثیر متغیر همرنگی استنادی اطلاعاتی قرار دارند. همرنگی استنادی همانندسازی تنها متغیری است که فقط بر الگوی استناد به همکاران تأثیرگذار است. یافته های پژوهش مدلی مفهومی از روابط این متغیرها ارائه می دهد که از دو بعد نظری و کاربردی قابل تأمل است. از بعد نظری این یافته ها علاوه بر تبیین برخی از الگوهای رفتار استنادی نویسندگان، تأییدی مجدد بر نظریه ساختار اجتماعی رفتار استنادی فراهم می نمایند. از نقطه نظر کاربردی، این یافته ها این مسئله را متذکر می شوند که متغیرهای همرنگی استنادی هنجاری، اطلاعاتی و همانندسازی می توانند نوعی تورش یا انحراف در شاخص استناد و شاخص های مبتنی بر آن به وجود آورند و این مسئله در مورد همرنگی استنادی هنجاری و همانندسازی برجسته تر است. هرچند کل همرنگی استنادی از رفتارهای استنادی نویسندگان قابل حذف نیست، اما با سیاست گذاری هایی همچون در نظر گرفتن فاصله اطمینان در محاسبات شاخص استناد و شاخص های مرتبط بر آن و یا ارزش گذاری استنادات، این امکان وجود دارد که بخشی از تأثیرات این متغیرها را در ارزیابی های علم سنجی کنترل نمود.